A biomasa é o conxunto da materia orgánica, de orixe vexetal ou animal, e os materiais que proceden da súa transformación natural ou artificial. A Directiva 2009/28/CE relativa ao fomento do uso da enerxía procedente de fontes renovables, define a biomasa como “a fracción biodegradable dos produtos, refugallos e residuos de orixe biolóxica procedentes de actividades agrarias (incluídas as sustancias de orixe vexetal e de orixe animal), da silvicultura e das industrias conexas, incluídas a pesca e a acuicultura, así como a fracción biodegradable dos residuos industriais e municipais”. É dicir, a biomasa é un concepto moi amplo que inclúe desde os residuos procedentes das actividades forestais, agrícolas e gandeiras ata a fracción orgánica dos residuos domésticos e industriais, pasando polos subprodutos das industrias agroalimentarias e de transformación da madeira. Polas súas particulares características, e polo seu diferente tratamento normativo, os residuos domésticos e industriais trátanse de forma separada no apartado de residuos.
Os principais combustibles obtidos a partir da biomasa son leñas, achas, pellets, carabuñas de oliva e cascas de froitos. A leña de madeira cortada en anacos, lista para utilizarse nos aparellos domésticos de combustión como estufas ou chemineas, é o produto menos elaborado dos cinco, e tradicionalmente é empregado en vivendas unifamiliares. Polo xeral, as súas dimensións atópanse entre os 15 cm e os 100 cm. As achas son o produto resultante da trituración da biomasa de orixe leñoso, tanto agrícola como forestal, e teñen un tamaño variable en función do grao de trituración ao que se viron sometidas. Os pellets son o produto máis elaborado, e son pequenos cilindros de 6 mm a 12 mm de diámetro e de 10 mm a 30 mm de lonxitude feitos con serraduras, achas ou outros residuos comprimidos que poden utilizarse como combustibles. As carabuñas de oliva e as cascas de froitos, aínda que usados en menores cantidades que as leñas, achas e pellets, tamén supoñen un combustible cada vez máis empregado.
Nos últimos anos, a medida que foi aumentando a explotación do inmenso potencial dispoñible e se foi consolidando un mercado para a biomasa, aumentando os axentes implicados e os volumes comercializados, acrecentáronse os esforzos por estandarizar e certificar a calidade deste tipo de combustibles, principalmente as achas e os pellets (normas ISO 17225), habendo mesmo estudos recentes (BIOMASUD) e normas específicas que tamén se dirixen a residuos como as carabuñas de oliva e as cascas de froitos (normas UNE-164003 e UNE-164004, respectivamente).
As aplicacións térmicas da biomasa pódense realizar principalmente a través de caldeiras, estufas ou chemineas. As caldeiras son os únicos equipos capaces de dar ao mesmo tempo calefacción e auga quente sanitaria, mentres que as estufas e chemineas permiten quentar a estancia na que están situadas. As caldeiras poden instalarse tanto en vivendas unifamiliares como en comunidades de veciños de calquera tamaño, xa que se poden atopar caldeiras desde 20 kW ata máis de 1 MW (e tamaños moito maiores para as redes de calor e as aplicacións industriais ou de xeración eléctrica). Por exemplo, unha comunidade de veciños de 40 vivendas localizada no centro-norte de España podería satisfacer as súas necesidades de calefacción e auga quente sanitaria cunha caldeira de 400 kW - 500 kW (a potencia adecuada será necesario estimala caso por caso, en base aos históricos de consumos da comunidade en cuestión). Estas instalacións adoitan ir acompañadas de depósitos de inercia que permiten compaxinar un funcionamento estable da caldeira e unha demanda de calor que varía ao longo do día. Ademais, as caldeiras pódense usar tamén no sector industrial, ben para a produción de auga quente ou de vapor de proceso. Doutra banda, as estufas e chemineas adoitan instalarse en vivendas unifamiliares ou locais comerciais, sendo as potencias máis habituais das estufas entre 8 kW e 15 kW.
O desenvolvemento tecnolóxico nos últimos anos de caldeiras e estufas fai que se poidan atopar no mercado equipos cun alto grao de automatización (por exemplo, para a alimentación do combustible ou a retirada das cinzas) e uns niveis de emisións moi inferiores aos equipos existentes hai uns anos.
Unha opción especialmente interesante son as redes de calor, que pola súa maior eficiencia enerxética e o aproveitamento das economías de escala permiten chegar a un maior número de usuarios. Existen exemplos xa destas redes de calor en España, desde instalacións de 400 kW de potencia e varios centos de metros de tubaxes que dan servizo a varios edificios municipais e particulares (como a rede do concello de El Atazar, en Madrid), ata instalacións de cerca de 15 MW e máis de 10 km de rede, como as que xa están en funcionamento nas cidades de Soria e Móstoles ou na Universidade de Valladolid.
O IDAE dispón de varios programas de apoio ao uso de biomasa no sector residencial e industrial (BIOMCASA II, GIT, PAREER-CRECE).
Por último, convén lembrar que a mobilización de biomasa non supón unicamente a obtención dun combustible renovable, neutro en canto a emisións de CO2 e competitivo en prezo cos combustibles fósiles que se importan desde fóra de España, senón que tamén xoga un papel fundamental na mellora da xestión dos montes e no desenvolvemento socio-económico das áreas rurais españolas.
